SKAUTI, PIONIRI, IZVIĐAČI, HARCERI…

Ima već dosta vremena otkako su naši saradnici pokrenuli ideju da se na blogu nađu i prilozi o saradnji izviđača Sarajeva i BiH sa poljskim harcerima, organizacijom sa kojom smo se često susretali i razmjenjivali posjete. Poslali su nam svoje priloge sa fotografijama Bećko Gribajčević, Drago Vuković, Goran Rubil i Momčilo Spasojević. Pa ipak za početak, naš stari izviđač Vladimir Osipov je napisao ovaj uvod o skautima, izviđačima, harcerima.
Već u narednom prilogu objavićemo najavljene tekstove.

Skauti, pioniri, izviđači, harceri…
Neki od nas su prvo bili pioniri pa tek onda izviđači. A mnoge je pionirska organizacija mimoišla. Skauti od prije II svjetskog rata sada se sigurno mogu na prste izbrojati. Na našem blogu je već pisano o istorijatu skautizma u svijetu i kod nas.
Svi pioniri socijalističkih zemalja nastali su po uzoru na sovjetske, poslije II svjetskog rata (osim u Jugoslaviji, gdje je pionirska organizacija osnovana u ratu, krajem 1942. godine). Komunističkoj partiji, kasnije Savezu komunista Jugoslavije, bilo je stalo da djeca budu usmjerena u skladu sa novom ideologijom. Čim su se prilike u zemlji normalizovale, došlo je do potpunog obuhvata sve školske djece do 14 godina u pionire.




Značka jugoslovenskih pionira


Sjećam se svog pionirskog staža (moja generacija je prva u cijelosti školovana u novoj Jugoslaviji, od I razreda osnovne). Ne bih rekao da je bilo svečanog prijema, vremena su bila zbrzana. Princip je bio jedna škola – jedan pionirski odred, jedan razred – jedna četa. Marame su bile raznih boja, po školama: u mojoj (»IV narodnoj osnovnoj«, tako se zvala, u Sarajevu) bile su žute. Kada sam sa 11 godina prešao u nižu gimnaziju, u II muškoj smo dobili plave marame. Crvene su nosili samo udarnici (to zvanje se dobijalo odličnim ocjenama). Nas nije zapala generalizacija crvene boje.
Što se sadržaja tiče, nešto se ne sjećam nečeg bitnog. Razne sekcije su bile vezane uglavnom za odgovarajuće organizacije Narodne tehnike, ili sporta i fizičke kulture. Znam da nam je u osnovnoj bila dobar pionirski rukovodilac Ljerka Kutleša, kasniji botaničar, a u gimnaziji nam je na jedan prazan čas došao stariji omladinac Ljubo Berberović (kasnije takođe biolog, a i akademik) i pričao nešto zanimljivo. Nije se osjetila razlika između škole kao takve i pionirâ. U traženju novih sadržaja za rad pionirske organizacije u Beogradu i Zagrebu su osnovani »pionirski gradovi« – u Košutnjaku, odnosno Maksimiru, a u Sarajevu Pionirska dolina. Slavko Butina, naš »drug Slavko«, bio je njen upravnik; tu je i pokrenuo izviđače 1952. godine. A Pionirska dolina je i dalje uspješno radila sa svojim sekcijama i kasnije postala zabavni park. Imala je i svoj mali autobus starinskog izgleda, sa šoferom Bobanom, koji je vozio od Doline do Umjetničkog paviljona, između Velikog i Malog parka.

E, a vođe Sovjetskog Saveza su radu s djecom pristupile temeljito: 19. maja 1922. je osnovana pionirska organizacija na prijedlog Lenjinove supruge Nadežde Krupske. Organizaciji je dat naziv »Spartak«, a nakon Lenjinove smrti 1924. g. dodijeljeno joj je njegovo ime. Uzor je bio već gotov: skauti. Oni su u carskoj Rusiji postojali od 1909. godine, a nakon Oktobarske revolucije su kratko vrijeme tolerisani u SSSR-u. Onda su 1923. g. lijepo zabranjeni (zbog ideologije), ali je jedan dio skautskih obilježja prenijet na pionirsku organizaciju. Tome je kumovao jedan od skautskih vođa, kipar Inokentij Žukov, koji se uključio u rad sa djecom u novim prilikama: organizovanje po četama i odredima, zastave jedinica, logorovanja sa postrojavanjem i pozdravom zastavi, logorske vatre, marame, značke, zakoni, zavjet i deviza »Budi spreman«, – nastavak se s vremenom mijenjao: »… na borbu za ideale«: prvo »Lenjina«, pa onda »Lenjina i Staljina«, pa konačno »KPSS«); sačuvan je i skautski otpozdrav »Uvijek spreman«.


Značka sovjetskih pionira




Dakako, tri cvijetne latice sa skautske značke zamijenjene su sa tri plamena logorske vatre, na značku je dodat Lenjinov lik, tri kraka pionirske marame su dobila simbolično tumačenje »komunisti, komsomolci, pioniri« itd. Sve su marame, razumljivo, bile crvene a vezivale su se ambulantnim čvorom, tako da krajevi strše vodoravno, lijevo i desno. Pionirski rukovodioci su redovno bili izrasliji komsomolci (članovi Komunističkog saveza omladine), a veliko je bilo i oslanjanje na nastavnike i uprave škola. Među najkorisnije aktivnosti spadao je »Timurovski pokret«, nastao za vrijeme II svjetskog rata, po uzoru na poznatu knjigu dječjeg pisca Arkadija Gajdara Timur i njegova četa (pomoć porodicama vojnika na frontu i starijim osobama), »Crveni tragači« (traganje za nestalim vojnicima u II svjetskom ratu); inače su pioniri ljetovali u logorima nalik na skautske – bio je poznat elitni savezni logor »Artek« u Krimu. U većim gradovima su se aktivnosti preko godine provodile u domovima (»dvorcima«) pionira.


Proslava 100-godišnjice skautizma u Rusiji (Pavlovsk pored Sankt-Peterburga, 30. 4. 2009) ScoutS.ru

Nestankom Sovjetskog Saveza pionirska organizacija je ili potpuno nestala u većini bivših sovjetskih republika, ili životari; od komunističke ideologije se uglavnom odustalo. Jedino je Bjelorusija zadržala masovnu pionirsku organizaciju. Pionira još ima, recimo, na Kubi, u Kini ili Vijetnamu.
U vanjskim obilježjima je bilo razlika u pojedinim socijalističkim zemljama. Tako su u Njemačkoj Demokratskoj Republici članovi »Pionirske organizacije Ernst Telman« imali modre marame. Kapa sovjetskih pionira se malo razlikovala krojem od jugoslovenskih titovki (odnosno partizanskih trorogih u Hrvatskoj) i više je ličila na kape američkih vojnika. Svečani pozdrav jugoslovenskih pionira je bio preuzet od Titovih partizana – stisnuta pesnica desne ruke prinesena sljepoočnici; sovjetski pioniri su dizali desnu ruku savijenu u laktu ispred lica.


Sovjetski pionirski pozdrav


Ruski skauti su nastavili rad u emigrantskoj sredini, njegujući i predrevolucionarne skautske tradicije i ljubav prema Rusiji, njenom jeziku i kulturi. Do obnavljanja skautske organizacije u Rusiji došlo je 1991. god., uz organizacionu pomoć iz više centara dijaspore, što je dovelo do velike šarolikosti i iscjepkanosti (postoji desetak raznih saveza skauta i izviđača). Ukupan broj članova, u zavisnosti od izvora informacija, varira između 12000 i 20000. Jedan dio ruskih skauta je pod velikim uticajem pravoslavne crkve, koja nastoji da svoje pozicije učvrsti u svim segmentima društva; ideologija, kao i u većini skautskih pokreta u svijetu, zasniva se na vjeri u boga. Zanimljivo je da trenutno u Rusiji koegzistiraju i malobrojna pionirska i malobrojna skautska organizacija.

U Poljskoj su skauti skoro od samog početka (već 1913. g.) uzeli naziv harceri, što, prema Vikipediji, znači »čarkaš = vojnik koji zameće bitku«. Simbolički, to je imalo svoga opravdanja u zemlji koja je tada bila rascjepkana na tri dijela. Organizacija je niz godina imala – možda i više nego drugdje – elemenata predvojničke obuke. Uvijek je bila brojna i uticajna; opstala je i za vrijeme socijalizma – podaci sa Interneta ne govore o formiranju pionirske organizacije po uzoru na sovjetsku, ili je ova bila bez većeg značaja. Za vrijeme njemačke okupacije harceri su bili zabranjeni, a organizovali su efikasan oružani otpor u tzv. Sivim redovima. Poslije oslobođenja, Poljska ujedinjena radnička partija ih je stavila pod svoju kontrolu, a nakon pada Berlinskog zida iz Saveza poljskih harcera (koji danas broji preko 110000 članova) izdvojile su se dvije manje harcerske organizacije (od po nekoliko hiljada članova).





Značka poljskih harcera










Harceri na bivaku

Harceri su bili među prvim partnerima SIJ-a u međunarodnoj razmjeni. Tako je njihova delegacija došla na II smotru izviđača Jugoslavije na Palama 1957. g., a i naši izviđači su išli u Poljsku.

Vladimir Osipov
(Nastavlja se)